Οταν δεν Υπάρχει Αγάπη, αντικαθίσταται συχνά με μεγάλα λόγια.
Το βασικό
κακό είναι μιά έλλειψη γνήσιας ζεστασιάς καί αγάπης. Ενα παιδί μπορεί νά
ανεχθεί πολλά πράγματα πού μπορούν νά θεωρηθούν τραυματικά — όπως το νά
αποκοπεί απότομα άπό το θήλασμό, ή νά τρώει κάπου - κάπου ξύλο — άρκεί νά αίσθάνεται πώς τό συμπαθούν καί τό αγαπούν. Είναι
περιττό νά πούμε πώς τό παιδί αίσθάνεται αλάνθαστα άν ή αγάπη είναι γνήσια, καί
ότι δέν μπορεί νά πεισθεί μέπροσποιητές εκδηλώσεις αγάπης. Η βασική αίτία πού
ένα παιδί δέν δέχεται αρκετή ζεστασιά καί αγάπη έγκειται στήν ανικανότητα τών
γονιών νά τήν προσφέρουν εξαιτίας τής νεύρωσης τους.Πολύ συχνότερα άπ ό,τι
νομίζουμε ή ουσιαστική έλλειψη ζεστασιάς κρύβεται πίσω άπό μιά μάσκα καί οί
γονείς δέν κάνουν τίποτε άλλο απο το νά λένε πώς στό νού τους έχουν
αποκλειστικά τό συμφέρον τού παιδιού τους. θεωρίες γιά τήν αγωγή, υπερβολική
φροντίδα ή η στάση τής θυσιαζόμενης «Ιδανικής» μητέρας είναι παράγοντες που
ουσιαστικά συμβάλλουν σε μιά ατμόσφαιρα πού δημιουργεί περισσότερο απο καθετί
άλλο τή βάση γιά κατοπινά αισθήματα μιάς τεράστιας ανασφάλειας. Παραπέρα βρίσκουμε
στους γονείς διάφορες ενέργειες και στάσεις που σε όλες τις περιπτώσεις
προκαλούν έχθρικότητα, όπως προτίμηση άλλων παιδιών, άδικες επιπλήξεις,
ακαταλόγιστη μεταβολή από υπερβολική επιείκεια σε περιφρονητική άρνηση,
Ανεκπλήρωτες υποσχέσεις καί την όχι λιγότερο σημαντική στάση των γονιών νά
παρεμβαίνουν διαρκώς στις δικαιολογημένες επιθυμίες του παιδιού μέ το νά του
διαλύουν μια φιλία, νά γελοιοποιούν τίς αυτόνομες σκέψεις του χαί νά τού χαλούν
τήν όρεξη γιά δικές του απασχολήσεις, μιά στάση, πού όσο καί νά μην είναι
σκόπιμη, έχει σάν επίδραση τήν εξουδετέρωση της παιδικής βούλησης. Οι
ψυχαναλυτές που ασχολούνται μέ τούς παράγοντες πού προκαλούν τήν έχθρικότητα
του παιδιού υπογραμμίζουν ιδιαίτερα τή ματαίωση των παιδικών επιθυμιών, κυρίως
των σεξουαλικών επιθυμιών, καί τή ζηλοτυπία. Είναι πιθανό ότι ή παιδική
έχθρικότητα δημιουργείται κατά ένα μέρος από τήν απαγορευτική,
πολιτισμικά εξαρτημένη στάση τών γονέων απέναντι στήν ευχαρίστηση γενικά καί
απέναντι στή σεξουαλικότητα ιδιαίτερα, είτε στρέφεταιενάντια στή σεξουαλική
περιέργεια, είτε στόν αυνανισμό, είτε στά σεξουαλικά παιχνίδια μέ άλλα παιδιά.
Η καταπίεση τών ορμών δέν είναι όμως ή μοναδική πηγή τής επαναστατικής
εχθρικότητας. Ή παρατήρηση μάς δείχνει αναμφισβήτητα ότι τόσο τά παιδιά
όσο καί οί ενήλικοι μπορούν νά άνεχθούν τή στέρηση ορισμένων πραγμάτων, Αν
αίσθάνονται πώς αυτές οί στερήσεις είναι δικαιολογημένες, αναγκαίες καί
σκόπιμες. Ενα παιδί βρίσκει π.χ. σωστή τήν εκπαίδευση στήν καθαριότητα, αρκεί
οί γονείς νά μή τοπιέζουν. Το παιδί δέν τό πειράζει επίσης μιά τιμωρία, αρκεί
νά αίσθάνεται γενικά σίγουρο καί νά θεωρεί τήν τιμωρία δίκαιη, καί όχι πώς
αποσκοπεί νά τό πληγώσει καί νά το ταπεινώσει. Είναι δύσκολο νά απαντήσουμε
στήν ερώτηση άν ή καταπίεση τών ορμών σάν τέτοια προκαλεί έχθρικότητα, γιατί σέ
ένα περιβάλλον, τό οποίο επιβάλλει στό παιδί πολλές στερήσεις, υπάρχουν καί
αρκετοί άλλοι παράγοντες πού προκαλούν έχθρικότητα. Εκείνο πού έχει σημασία
είναι μάλλον τό πνεύμα μέ το οποίο επιβάλλεται ή στέρηση καί όχι ή στέρηση
καθαυτή. Ο λόγος που τονίζω ίδιαίτερα αυτό τό σημείο έγκειται στό ότι ή
έμφαση μέ τήν οποία επισημαίνονται συχνά οί κίνδυνοι άπό τήν καταπίεση τών
ορμών έχει οδηγήσει πολλούς γονείς νά δίνουν σέ αυτή τή διαπίστωση μιγαλύτερη
σημασία άπ' ότι ο Ιδιος ο Φρόυντ καί νά μή τολμούν νά απαγορεύσουν τίποτε στά
παιδιά τους απο φόβο μήπως τούς προξενήσουν κακό.
Η ζηλοτυπία
μπορεί νά αποτελέσει σίγουρα πηγή τρομερού μίσους τόσο στά παιδιά όσο καί στους
ενήλικους. Δεν υπάρχει αμφιβολία γιά το ρόλο πού μπορεί νά παίξει ή ζηλοτυπία
ανάμεσα σε αδέλφια ή ή ζηλοτυπία ενός παιδιού απέναντι σέ έναν άπό τούς γονείς
καί γιά τή διαρκή επίδραση πού μπορεί νά ασκήσει αυτή ή στάση στήν κατοπινή
ζωή. Τίθεται όμως τό ερώτημα γιά τις συνθήκες κάτω άπό τίς οποίες δημιουργείται
ή ζηλοτυπία. Δημιουργούνται οι αντιδράσεις ζηλοτυπίας πού παρατηρούμε στόν
ανταγωνισμό ανάμεσα στά αδέλφια καί στό οιδιπόδειο σύμπλεγμα οπωσδήποτε σέ κάθε
παιδί ή δημιουργούνται άπο εντελώς ορισμένες συνθήκες;
Ό Φρόυντ
έκανε τίς παρατηρήσεις του σχετικά μέ τό οιδιπόδειο σύμπλεγμα πάνω σέ
νευρωτικούς ανθρώπους. Βρήκε ότι Ισχυρές αντιδράσεις ζηλοτυπίας ήταν σέ αυτούς
αρκετά καταστροφικές γιά νά δημιουργούν φόβο καί ότι πιθανόν ασκούσαν διαρκείς
βλαβερές επιδράσεις στή διαμόρφωση τού χαρακτήρα καί στίς προσωπικές
σχέσεις.
Επειδή παρατήρησε το φαινόμενο τούτο συχνά σέ νευρωτικούς ανθρώπους τής εποχής
του τό θεώρησε παγκόσμιο. Δέν υπόθεσε μόνο ότι τό οιδιπόδειο σύμπλεγμα είναι ό
πυρήνας τής νεύρωσης, άλλά προσπάθησε νά κατανοήσει πολύπλοκα φαινόμενα οέ
άλλους πολιτισμούς πάνω οέ αυτή τή βάση. Αυτή ή γενίκευση μου φαίνεται
αμφίβολη. Ορισμένες αντιδράσεις ζηλοτυπίας δημιουργούνται εύκολα στόν πολιτισμό
μας, τόσο ανάμεσα στά αδέλφια oσο καί ανάμεσα στά παιδιά καί τούς γονείς,
ακριβώς όπως συμβαί-νει σέ κάθε κλειστή ομάδα. Αλλά δέν υπάρχει καμιά απόδειξη
ότι στόν πολιτισμό μας ή σέ άλλους πολιτισμούς υπάρχουν γενικά καταστροφικές
καί διαρκείς αντιδράσεις ζηλοτυπίας — καί αυτές εννοούμε όταν μιλάμε γιά
οιδιπόδειο σύμπλεγμα καί γιά ανταγωνισμό ανάμεσα στά αδέλφια — όπως υποθέτει ό
Φρόυντ. Γενικά πρόκειται γιά ανθρώπινες αντιδράσεις, οί οποίες όμως, στήν
ατμόσφαίρα πού ζεί το παιδί, προκαλούνται τεχνητά.
Αργότερα,
που θα μιλήσουμε γιά τή γενική σύνθεση τής νευρωτικής ζηλοτυπίας, θά
κατανοήσουμε ποιοί παράγοντες είναι χωριστά υπεύθυνοι γιά τή δημιουργία τής
ζηλοτυπίας. Έδω θά αναφέρουμε μόνο τήν έλειψη ζεστασιάς καί το πνεύμα του
γενικού ανταγωνισμού, πού συμβάλλουν σέ αυτό το αποτέλεσμα. Έξαλλου οι
νευρωτικοί γονείς είναι συνήθως δυσαρεστημένοι μέ τή ζωή τους και έχουν μή
ικανοποιητικές συναισθηματικές ή σεξουαλικές σχέσεις καί γι αυτό τείνουν νά
κάνουν τά παιδιά τους Αντικείμενα τής Αγάπης τους. Προσπαθούν νά ικανοποιήσουν
τήν Ανάγκη του γιά Αγάπη πάνω στά παιδιά τους. Ή Εξωτερίκευση τής Αγάπη; τους
δέν έχει πάντα σεξουαλική απόχρωση, άλλά σέ όλες τις περιπτώσεις είναι σέ
μεγάλο βαθμό σεξουαλικά τονισμένη. Έξαλλου δέν μου είναι γνωστή καμιά περίπτωση
όπου οί νευρωτικοί γονείς νά μήν ήταν έκείνοι πού εξανάγκασαν τό παιδί μέ
έκφοβισμό καί τρυφερότητα σέ αυτούς τούς στενούς δεσμούς, μέ όλους τούς πα-ράγοντες
τής άρχομανίας καί της ζηλοτυπίας, όπως τούς περίγραφε ό Φρόυντ. Εχουμε
συνηθίσει νά πιστεύουμε ότι ή εχθρική αντίσταση απέναντι στήν οικογένεια ή
άπέναντι σέ ένα Ορισμένο μέλος τής οίκογένειας δέν είναι εύνοΐκή γιά τήν
ανάπτυξη του παιδιού. Φυσι-κά δέν είναι ευνοϊκό άν τό παιδί έχει νά αντισταθεί
απέναντι σε ενέργειες νευρωτικών γονέων. Οταν όμως ή αντίσταση είναι
δικαιολογημένη, ο κίνδυνος γιά τή διαμόρφωση τού χαρακτήρα του παιδιού δέν
έγκειται τόσο στήν εξωτερίκευση τής διαμαρτυρίας όσο στήν καταπίεση αυτής τής
αντίδρασης. Υπάρχουν πολλοί κίνδυνοι πού προέρχονται από τήν καταπίεση μιάς
κριτικής ή μιάςδιαμαρτυρίας ή μιας κατηγορίας καί ένας άπ αυτούς είναι ότι τό
παιδί πολύ πιθανό είναι έτοιμο νά θεωρήσει τόν Εαυτό του ένοχο καί ανάξιο γιά
τήν αγάπη πού του προσφέρουν- το πολύπλοκο αυτό τής κατάστασης ΘΑ τό αναλύσουμε
αργότερα. Ό κίνδυνος πού μάς απασχολεί έδω είναι ότι ή καταπιεσμένη Εχθρικότητα
μπορεί νά δημιουργεί φόβο.Υπάρχουν πολλοί λόγοι γιά τούς οποίους ένα παιδί πού
μεγα-λώνει μέσα σέ μιά τέτοια ατμόσφαιρα καταπιέζει τήν εχθρικότητά του:
αδυναμία, φόβος, αγάπη καί αίσθήματα ένοχης. Ή Αγάπη μπορεί νά είναι μια Αλλη
αιτία για τήν καταπίεση τής έχθρικότητας. Όταν δέν υπάρχει γνήσια Αγάπη,
αντικαθίσταται συχνά μέ μεγάλα λόγια.
Ένα παιδί,
Ιδιαίτερα όταν είναι φοβισμένο, μπορεί νά αποδεχτεί το αντικατάστατο τής Αγάπης
καί να εγκαταλείψει τήν Αντίσταση για να μή χάσει τήν αμοιβή για τήν
υπακοή του. Σέ τέτοιες περιπτώσεις το κίνητρο είναι: Πρέπει να καταπιέσω
τήν έχθρικότητά μου, γιατί φοβάμαι μη χάσω τήν Αγάπη σου. Μέχρι τώρα μιλήσαμε
για καταστάσεις όπου τό παιδί καταπιέζει τήν έχθρικότητα του απέναντι στους
γονείς, επειδή φοβάται ότι κάθε εξωτερίκευση της θά διαταράξει τίς σχέσεις του
μέ τους γονείς. Σ' αυτό προστίθεται τό γεγονός ότι τό παιδί οδηγείται στόν
πολιτισμό μας νά αίσθάνεται ένοχο κάθε φορά που αίσθάνεται ή εκφράζει
εχθρικότητα, τούτο σημαίνει πώς αναγκάζεται νά θεωρεί τόν εαυτό του κακό
καί νά τόν περιφρονεί μόλις αίσθανθεί ή εκφράσει όργή απέναντι στους γονείς του
ή παραβεί κανόνες πού έχουν θεσπίσει αυτοί. Όσο περισσότερο αναγκάζεται
ένα παιδίνά αίσθάνεται ένοχο, επειδή έκανε μιά παράβαση, τόσο λιγότερο ΘΑ
ΤΟΛΜΗΣΕΙ νά εναντιωθεί ατούς γονείς του.Ό σεξουαλικός τομέας είναι στόν
πολιτισμό μας εκείνος ο το-μέας στόν οποίο αναπτύσσονται τά περισσότερα
αίσθήματα ενοχής. Είτε οί απαγορεύσεις εκφράζονται μέ αίσθητή αποσιώπηση είτε
μέ φανερές απειλές καί τιμωρίες, τό παιδί αίσθάνεται ότι ή σεξουαλική
περιέργεια καί ή σεξουαλική δραστηριότητα όχι μόνο Α-παγορεύονται, αλλά καί ότι
είναι βρώμικο καί αξιοκαταφρόνητο νά κάνει τέτοια πράγματα. Όταν υπάρχουν
οποιεσδήποτε σεξουαλικές σκέψεις καί έπιθυμίες πού απευθύνονται σέ έναν άπό
τούς γονείς, εξαναγκάζουν καί αυτές τό παιδί νά αίσθάνεται Ενοχο, Ακόμη καί
όταν δέν εξωτερικεύονται εξαιτίας τής απαγορευτικής στάσης Απέναντι στή
σεξουαλικότητα. Σέ αυτή τήν κατάσταση τό κίνητρο είναι: Πρέπει νά καταπιέσω τήν
έχθρικότητα μου, γιατί θά ήμουν κακό παιδί, άν είχα εχθρικά αίσθήματα.
Όδηγεί όμως
κάθε παιδικό άγχος αναγκαστικά στή νεύρωση;
Άπ' αυτή τήν
Αποψη δέν γνωρίζουμε αρκετά γιά νά μπορέσουμε νά απαντήσουμε σωστά στήν
Ερώτηση. Πιστεύω πώς τό παιδικό Αγχος είναι απαραίτητος αλλά όχι επαρκής
παράγοντας για την δημιουργία μιας νεύρωσης. Η αδυναμία του παιδιού θεωρείται
συχνά απλώς βιολογικά γεγονός. Αν καί τό παιδί είναι πραγματικά γιά την
ικανοποίησητών αναγκών του γιά πολλά χρόνια εξαρτημένο άπό το περιβάλλον του —
επειδή διαθέτει λιγότερη σωματική δύναμη καί πείρα άπο τους ενήλικους —
τονίζεται υπερβολικά ή βιολογική πλευρά αυτού τού προβλήματος. Μετά άπό τά δύο
ή τρία πρώτα χρόνια της ζωήςσυντελείται μιά αποφασιστική αλλαγή άπό μιά κυρίως
βιολογική σέ ενός άλλου είδους εξάρτηση πού περικλείει τήν ψυχική, τή
διανοητική καί τήν πνευματική ζωή του παιδιού. Αυτή συνεχίζεται μέχρι νά
ωριμάσει τό παιδί καί νά γίνει ένας νέος άνθρωπος πού είναι σέ θέση νά πάρει τή
ζωή του στά χέρια του. Υπάρχουν βέβαια μεγάλες ατομικές διαφορές
στό βαθμό τής εξάρτησης τών παιδιών άπό τους γονείς. Όλα εξαρτώνται άπό τό τί
επιδιώκουν νά πετύχουν οί γονείς μέ τή διαπαιδαγώγηση τών παιδιών τους: άν
άποσκοπούν νά κάνουν τό παιδί δυνατό, τολμηρό, ανεξάρτητο καί (ικανό νά
αντιμετωπίζει όλες τις καταστάσεις, ή άν ό κύριος σκοπός τους είναι νά
προστατεύσουν τό παιδί, νά τό κάνουν υπάκουο καί νά το κρατήσουν σέ άγνοια γιά
τήν πραγματική ζωή, μέ λίγα λόγια, νά τό κρατήσουν παιδί μέχρι είκοσι χρονών
ή..... και περισσότερο!
ΌΣΟ
ΠΙΟ ΑΔΥΝΑΜΟ ΚΑΘΙΣΤΟΥΝ ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ ΤΟ ΠΑΙΔΙ, ΤΟΣΟ ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΘΑ ΤΟΛΜΗΣΕΙ ΝΑ
ΑΙΣΘΑΝΘΕΙ Η ΝΑ ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΥΣΕΙ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ, καί τόσο περισσότερο θά αναβληθεί μιά
τέτοια αντίσταση. Σέ μιά τέτοια κατάσταση τό συναίσθημα, ή όπως θά μπορούσαμε
νά πούμε, τό κίνητρο πού επικρατεί είναι: Πρέπει νά καταπιέσω τήν έχθρικότητα
μου άπέναντί σου, γιατί σέ χρειάζομαι. Ό φόβος μπορεί νά προκληθεί άμεσα μέ
απειλές ή τιμωρίες καί μέ εκρήξεις θυμού ή δημιουργία σκηνών μπροστά στά
παιδιά. Μπορεί όμως νά προκληθεί καί μέ έμμεσο εκφοβισμό, κάνοντας τό παιδί
επιφυλακτικό απέναντι σέ μικρόβια, σέ αυτοκίνητα, σέ ξένους, σέ ατίθασα παιδιά,
αναρρίχηση σέ δέντρα κλπ.
Όσο
πιό δειλό γίνεται ένα παιδί, τόσο λιγότερο θά τολμήσει νά δείξει έχθρικότητα
καί πολύ λιγότερο νά τήν αισθανθεί. Σέ μιά τέτοια περίπτωση τό κίνητρο είναι:
Πρέπει νά καταπιέσω τήν έχθρικότητά μου, γιατί σέ φοβάμαι. Στους παράγοντες που
μπορούν νά τήν επηρεάσουν την παραπέρα ανάπτυξη του παιδικού άγχους βρίσκεται
καί ένας που θά ήθελα νά τον εξετάσω ιδιαίτερα. Είναι μεγάλη διαφορά άν ή
εχθρική ή αγχώδης αντίδραση περιορίζεται απέναντι στό περιβάλλον πού ώθησε, τό
παιδί σέ μια τέτοια αντίδραση, ή αν ή έχθρική ή αγχώδης στάση αναπτύσσεται
ενάντια στους Ανθρώπους γενικά. Αν ένα παιδί π.χ. είναι τυχερό καί έχει μιά
καλόκαρδη γιαγιά, έναν καλοπροαίρετο δάσκαλο ή μερικούς καλούς φίλους, ή
κατάσταση αυτή θά τό εμποδίσει νά περιμένει άπ' όλες τίς πλευρές τό κακό. Οσο
πιό δυσάρεστα είναι όμως τά βιώματα του μέσα στήν οικογένεια του, τόσο πιό πολύ
θά τείνει νά αντιδρά μέ μίσος όχι μόνο απέναντι στά αδέλφια και τους γονείς
του, άλλά καί νά αναπτύσσει μιά καχύποπτη καί πεισματάρικη στάση ΑΠΕΝΑΝΤΙ
ΣΕΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ. Οσο πιό απομονωμένο είναι ένα παιδί καί όσο περισσότερο
παρεμποδίζεται νά έχει προσωπικές εμπειρίες, τόσο περισσότερο ευνοείται μιά
τέτοια εξέλιξη. Καί τελικά: Οσο περισσότερο προσπαθεί τό παιδί νά κρύψει τήν
όργή του απέναντι στους γονείς του, κάνοντας πώς υποτάσσεται στή θέληση τους,
τόσο περισσότερο μεταβιβαζει τό άγχος του στόν εξωτερικό κόσμο καί πείθεται πώς
αυτός ό κόσμος είναι επικίνδυνος καί τρομερός. Αυτή ή κατάσταση πού
ευνοείται ή προκαλείται από τούς παράγοντες πού αναφέραμε, εξωτερικεύεται μέ
ένα ύπουλα αυξανόμενο καί καθολικό αίσθημα μοναξιάς και αδυναμίας σέ έναν
εχθρικό κόσμο. Οι ατομικές Αντιδράσεις σέ προσωπικές προκλήσεις συμπυκνώνονται
σέ μιά στάση τού χαρακτήρα. Αυτή ή στάση δέν αποτελεί ακόμη σάν τέτοια νεύρωση,
είναι όμως τό πρόσφορο έδαρος στο οποίο μπορεί νά φυτρώσει κάθε στιγμή μιά
οριστική νεύρωση. Εξαιτίας τού ουσιαστικού ρόλου πού παίζει αυτή ή στάση στίς
νευρώσεις, τής έδωσα ένα είδικό όνομα: βασικό Αγχος, είναι αδιάρρηκτα συνδεμένο
μέ τή βασική έχθρικότητα.
Τούς φόβους
που επιδιώκουμε νά υπερνικήσουμε μέ τήν κατα-πίεση, μπορούμε νά τούς
υπερνικήσουμε καί μέ συνειδητά έλεγχο τής έχθρικότητας. Αλλά δέν αρκεί ή
απόφαση μας νά καταπιέσουμε ή νά ελέγξουμε τήν έχθρικότητα μας, γιατί ή
καταπίεση είναι μιά αντανακλαστική διαδικασία που τίθεται σέ ενέργεια όταν σέ
μιά ορισμένη περίσταση είναι ανυπόφορο νά συνειδητοποιήσουμε πώς ή στάση μας
είναι εχθρική.
Σέ μιά
τέτοια περίπτωση δέν υπάρχει φυσικά δυνατότητα για συνειδητό έλεγχο. Οι
κυριότεροι λόγοι γιά τό ότι ειναι ανυπόφορο νά συνειδητοποιήσουμε την
έχθρικότητά μας είναι ότι μπορούμε νά άγαπάμε ή vα χρειαζόμαστε
έναν άνθρωπο καί ταυτόχρονα νά τρέφουμε εχθρικά αισθήματα απεναντί του
και για αυτό δέν θέλουμε νά ομολογήσουμε τις αίτίες τή ζήλια ή την
άρχομανία, πού προκάλεσαν τήν έχθρικότητα μας ή επειδή είναι τρομερό νά
ανακαλύψουμε μέσα μας εχθρικότητα απέναντι σε οποιονδήποτε άνθρωπο. Κάτω άπό
τέτοιες συνθηκες ή καταπίεση της εχθρικότητας είναι ο καλύτερος τρόπος γιά
άμεση καθησύχαση. Με τήν καταπίεση εξαφανίζεται η βασανιστική έχθρικότητα
απο τή συνείδηση ή παρεμποδίζεται να εισχωρήσει εκεί. Θά ήθελα να
διατυπώσω καί διαφορετικά αυτή τή φράση,για παρ' όλη την άπλότητά της περιέχει
μιαν άπο εκείνες τις
ψυχολογικές
διαπιστώσεις πού σπάνια κατανοούνται πραγματικά: "Οταν ή έχθρικότητα
καταπιέζεται, ό άνθρωπος δεν έχει τήν παραμικρή Ιδέα πως είναι
εχθρικός!
Karen Horney
Wenn keine echte Liebe vorhanden
ist, wird oft mit großen Worten betont
http://www.protoporia.gr/product_info.php/products_id/55076
http://www.amazon.com/Neurotic-Personality-Our-Time/dp/0393310973
Karen Horney http://www.protoporia.gr/product_info.php/products_id/55076
http://www.amazon.com/Neurotic-Personality-Our-Time/dp/0393310973
| Provided by website-hit-counters.com site. |
